OINSA INVOLVE MANE IHA ASUNTU JENERU?

Posted on 10:30 PM by Rede Feto Timor Leste

Dili-Timor Leste / Rede Feto

Kultura patriarkia makas tebes iha Timor Leste desde tempu uluk too ohin loron. Violencia hasoru feto sai normal, tamba kultura “machismo”, “sexsismo” esiste hela iha komunidade nia let. Tinan atus ba atus, iha tempu kolonialista Portuguese no lalaok sistema konservatismo Igreja katolica haburas tan cultura dominasaun mane, nebe mak husik hela feto sira iha posisaun inferior. Tinan 24 nia laran, militar Indonesia halao represaun brutal iha Timor Leste. Durante tempo neba, violencia hasoru feto maluk sira lao ho sistematiku no struktural. Violensia hasoru feto nudar kilat ida hodi fo presaun ba ema resisitencia sira). Sasan hirak nee, husik hela trauma makas iha nasaun foun ida nee too ohin loron. Ate agora, feto sira ninia knar iha publiku hodi debate direitus feto, nomos debate sobre asuntu nebe relasaun de poderes entre feto-mane, sei limite hela ba grupo kiik oan deit. Movimentu social husi feto no mane kona ba iqualidade jeneru ladaun bot iha Timor Leste.

Numeru violencia hasoru feto, ladaun menus. Ninia grafiku sae nafatin kompara ho 2001 liu ba (haree reportazem/data Fokupers, PNTL, IRC.). Kampana kontra violensia hasoru feto no iqualidade generu sei limite hela ba grupo feto sira. Presiza analiza klean liu kona ba faktores nebe mak hamosu injustica jeneru, no oinsa mane sira nomos entidade seluk nudar forsa komunidade nian, bele involve iha servico hirak nee. Presiza strategia relevante no servico konkritu hodi kontinua luta kontra violensia hasoru feto no promove nafatin luta ba iqualidade jeneru.

Intermus lei formalmente garantia iha konstituisaun, maibe sei geral liu. Lei ba violencia domestika sai importante. Realidade, implementador lei sira la seriu no fraku hela. Lei violencia domestika ladaun klaru sa tan atu funsiona. Abut husi violensia hasoru feto mak problema poder no kontrola nebe mak mane barak seidauk hakarak husik.

Tamba sa presiza involvimentu mane?

Problema injustica jeneru nee problema sosial. Tamba mai husi konstrusaun social, nebe defini relasaun mane ho feto tuir kultura mak esiste. Violencia hasoru feto, nee problema “machismos” no “sexsismo” husi mane sira. Violensia nee mos problema krime iha komunidade nia let, i komunidade ninia entidade mak mane ho feto.

Tuir perspektiva AMKV katak, feto ho Mane sai vitima ba sosial stereotype no konstrusaun sosial. Ne duni, presiza serbisu hamutuk hodi liberta an husi sosial stereotype & konstrusaun sosial nee. Atu bele serbisu hamutuk, presiza fo espasu ba mane sira hodi sira koalia rasik kona ba jeneru, no evita modelu “bipolar” iha luta ba iqualidade jeneru. Mane mak abut husi violensia baseia ba kultura no jeneru. Mane mak kria modelu kultura no domina. Neduni presiza involve mane sira.

Oinsa serbisu ho mane sira?

Dala uluk presiza kria espasu maksimu ba mane sira, hodi sira bele halo refleksaun no diskute rasik sobre patriarkia, machismo, sexsismo, maskulinitas no selu seluk tan.

Haburas dialogu ho mane sira hodi bele hamosu sentimentu fiar malun. Depois mak kontinua diskute sobre “privilege” mak mane sira hetan no impaktu ba feto sira. (prosesu challenging!). Fo inisiativa ba mane sira hodi organiza Loron 16 Kontra Violensia. (Hodi hatene oinsa mane bele mobilza ninia mane maluk sira).

Konsiente katak mane sira mak sai chefe ba buat hotu tuir perspektiva patriarkia, mak etsrategia kapas mak involve mane sira hodi lidera diskusaun kona ba igualidade jeneru ba lia nain sira, autoridade local sira, no liurai sira (AMKV iha esperiensia kona ba asuntu ida ne’e!).

Oinsa ba oin no konklusaun

  1. Abut husi violencia baseia ba jeneru no cultura tenke halakon uluk. Tamba bainhira mane sira iha direitu baseia ba Kultura patriarkia, maskulinitas no pratika machoisme no sexisme lao nafatin entaun violencia sei kontinua.
  2. Lei tenke iha ho espesifiku no implementador sira tenke seriu no forte, se lae violencia sei kontinua.
  3. Bele hamosu opiniaun barak liu husi media, maibe se la iha mudansa iha valores kultura no social, igualidade jeneru susar atu iha.
  4. Ita bele resolve impaktu husi violencia, maibe se ita la konsege sobu fiar no valores kulturais nebe sempre fo valor no forsa ba mane sira, entaun violencia sei lao.
  5. Se ita konsidera cultura nudar faktor importante ida ba violencia hasoru feto, ita bele komesa husi ita nia uma laran, husi ita nia an, husi ita nia fuan, no ho ita nia relasaun tomak ho ema seluk. Se ita gestiona husi ita nia an no kultura rasik, ita sei hatene valores cultura nebe mak la valoriza feto maluk sira nudar ema hanesan ita. Husi neba, ita tenke brani muda ita nia an uluk depois ba ema seluk.
  6. Presiza kooperasaun diak ho entidade tomak, liu-liu lider tradisional sira, igreja katolika no relijiaun seluk-seluk nebe mak esiste ita Timor Leste. Nunee mos, estadu Timor Leste nebe mak ratifika ona CEDAW iha obrigasaun atu implementa. AMKV, Rede Feto, Fokupers, no sst tenke ejiji nafatin ba governu se deit mak ukun.
  7. Ikus liu, mak ita hotu-hotu presiza esforsu an atu involve mane nudar parseiru hodi luta kontra violencia no luta ba iqualidade jeneru. Tamba mane sai faktor determinante ida!

ASOSIASAUN MANE KONTRA VIOLENSIA (AMKV) - TIMOR LESTE

Farol-Dili. Tel.7264240. Email: kontraviolensia2002@yahoo.com

No Response to "OINSA INVOLVE MANE IHA ASUNTU JENERU?"

Leave A Reply