Timor Leste 16-D Campaign Against Violence

Dili- Timor Leste, 6 Dezembru 2006 / JSMP - Press Release,

Iha loron 5 de Dezembro 2006, WJU-JSMP selebra loron dizaseis dias kampanha kontra Violensia ho tema “HAPARA VIOLENSIA, PROMOVE DIREITUS HUMANUS, HAMORIS PAZ NO JUSTISA IHA FAMILIA, KOMUNIDADE NO NASAUN” iha Maubere Restaurante Dili. Iha selebrasaun ne’e mais ou menus ema nain 39, inklui feto sira ne’ebe serbisu iha area justisa hanesan Juiza, Procuradoria, Defensoria Publiku, Advogada, UNPOL, PNTL, NGO nasional ne’ebe durante ne’e serbisu iha area genero hotu-hotu marka prezensa iha han meio-dia hamutuk ne’e.

Aktividade ida ne’e hetan suporta hosi OXFAM Australia nomos UNIFEM. Seremonia ne’e hahu ho abertura hosi Acting Directora JSMP Sra. Maria Vasconselhos nebe hato’o introdusaun kona-ba papel Unidade Feto (WJU) iha JSMP nomós objectivu hosi actividadi ne’e. Alein ne’e Coordenador UNIFEM Timor Leste Sra. Milena Pires hato’o lia menon husi karta ne’ebe Directora Exevutiva UNIFEM haruka. Iha tempu ne’e mos representante hosi Oxfam Australia Sr. Mario Araujo, nebe iha nia lia menon hateten katak NGO sira ne’ebe mak durante ne’e servisu iha asuntus gender ou ajuda feto maluk sira atu servisu hamutuk nomós suporta/reforsa linha servisu lalos atu halo compitisaun.

Antes han meio dia sei iha seksaun ida nebe Sra. Juiza Jacinta hosi Tribunal Recurso nomos Sr. Luis de Oliveira husi Victim Support Service (VSS) JSMP, sira idak-idak apresenta materia kona-ba oinsa feto liu-liu vitima ba kazu violensia seksual nomós violensia domestika atu asesu ba justisa formal, lei ne’ebe atu proteze direitu feto vitima, nomós oinsa atu suporta ou fó assistensia ba vítima durante ne’e. Iha aprezentasaun materia ne’e Sra, Juiza Jacinta hateten katak to’o ohin loron seidauk iha lei ida espesifiku atu regula kona-ba protesaun vitima nian, maibe lei ne’ebe aplika ba kazu ne’e mak hanesan kodigu penal ne’ebe Timor leste adopta hosi Indonesia liu-liu artigu 356 KUHP kona-ba ofensas corporais (akontese iha familia nia laran hanesan aman/inan ba oan, oan ba man/inan) bele kategori hanesan hahalok Violensia Domestika nomos artigu 285 KUHP kona-ba Violasaun seksual. Alein ne’e Juiza Jacinta mos hateten katak NGO sira ne’ebe mak suporta ba vítima atu fo koragem nafatin ba vítima atu la dada fali sira nia kazu. Iha parte seluk aprezentasaun materia husi Sr. Luis Oliveira katak tuir sira nia esprensia durante ne’e fó asistensia legal ba vitima feto no labarik husi krimi violensia domestika no violensia seksual, sira senti katak feto ne’ebe hanesan vítima ladun hetan protesaun husi lei ne’be aplikabel iha Timor Leste. Nune’e mós autor lei nain sira ne’ebe atende kazu violensia domestika no violensia seksual ladun sensitivu. Tanba ne’e vítima sira hotu ne’ebe VSS akompaña no fornese asistensia legal ladu’un hetan rejultadu ne’ebe justu tuir lei konstituisuan RDTL nian. Sr. Luis Oliveira mos rekomenda katak ita hotu tenke tau iha idak-idak nia hanoin kona-ba prinsipiu katak “ Lialos sempre mai hosi vitima” signifika katak atu hare nomos tetu ba interese vítima nian iha prosesu justisa. Tanba vítima mós nu’udar parte integral iha kontestu prosesuál iha kazu krimi ida nia laran.

Depois de aprezentasaun materias ne’e, kontinua ho han meiudia hamutuk. Kontinua alao diskusaun grupu ho objektivu atu identifika problema ne’ebe mak vitima violensia seksual no violensia domestika infrenta liu-liu atu assesu ba Justisa Formal, protesaun no mos asistensia ka suporta ne’ebe nesesariu. Rezultado husi diskusaun grupu ne’e konsege identifika problema nomós fo rekomendasaun hirak ne’ebe mak tuir mai ne’e :

Iha grupu mais ou menus hat mak identifika problema kuaze hotu-hotu hato’o katak kazu violensia domestika antes krizi nomos depois de krizi, barak liu halo mediasaun iha nivel polisia, dalaruma mós to’o deit iha Gabinete Prokuradoria nian no la kontinua ba to’o tribunal, sidauk iha lei espesifik kona ba protesaun ba testamunha inkliu vítima, nomós la dun iha sosializasaun kona ba lei ne’ebe aplikabel.

Nune’e mós hanesan assistensia ka suporta ba vítima violensia domestika no violensia seksual, hosi Advogado ou NGO ne’ebe fo assistensia hanesan VSS, FOKUPERS, PRADET kona-ba kazu rua ne’e ladu’un iha assesu ba informasaun. Kondisaun ida ne’e sai pior liu tan tamba liu-liu iha capital Dili Polisia VPU la funsiona, nune’e vítima husi kazu rua ne’e ladu’un assesu ba justisa formal tamba problema lingua no mós polisia ne’ebe atu responde ba situasaun vítima iha situasaun emergensia iha nivel inisiu mak Polisia Internasional ho interpreter ne’ebe ho indentidade maskulino ka mane.

Bazeia problema hirak ne’ebe grupu hat ne’e identifika, kada grupu hato’o sira idak-idak nia rekomendasaun katak: kona-ba protesaun, presiza lei ida espesifiku hanesan lei violensia domestika, grupu sira ne’e mos ejiji para lei violensia domestika atu aprova lalais. No mos kona-ba assistensia karik bele iha advogado espesifik atu bele akompaña vítima husi faze investigasaun iha nivel polisia to’o Procuradoria no mós ba to’o tribunal hodi kopera ho autor tribunal sira hanesan Polisia no mós procurador hodi bele fo assistensia ne’ebe diak ba vitima ba kazu rua ne’e.

Ikus liu Juiza Maria Natercia mos reforsa rekomendasaun hirak ne’e no fo komentario katak nia rasik nu’udar feto nia iha sentimentu ba feto ne’ebe sai vitima ba kazu rua ne’e. Maske nune’e, nia rasik labele halo buat ida tamba nia Juiza ida tenke hatuur nia an imparsialmente, ne’e duni nia rekomenda katak bainhira advogado ou NGO ruma ne’ebe fo asistensia ba feto ou akompaña vítima ba tribunal tenke prepara ka fó kouragem ba vítima atu koalia los, la bele hanorin vítima kona ba faktus nomós la bele lohi iha tribunal tamba hahalok hanesan ne’e hanaran simulasaun vítima ou vítima inventa nia deklarasaun. Hahalok ne’e tui lei konsidera hanesan mos kontra lei.

Seremonia ida ne’e hetan antusiasmu hosi partisipantes hotu, ne’ebe lao durante horas tolu nia laran komesa hosi 12 : 00 Htl to’o 15 : 00 Htl.